โครงการสร้างสถาบันวิจัยและพัฒนาสมุนไพรไทย
“เฉลิมพระเกียรติมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา”
(โครงการส่วนที่ ๓)

๑.  ประวัติความเป็นมา
      ในอดีตสมุนไพรเป็นเครื่องมือที่ใช้ในกระบวนการรักษาความเจ็บป่วย ดังนั้น รากฐานของการใช้สมุนไพรในสังคมไทยก็อาจพิจารณาได้จากวิวัฒนาการของการดูแลรักษาอาการป่วยไข้ หรือเรื่องราวทางการแพทย์ในสังคมไทย ที่มีมานับตั้งแต่อดีตในยุคสุโขทัย ก็ปรากฏหลักฐานเกี่ยวกับการใช้สมุนไพร ในการรักษาอาการป่วยในศิลาจารึกของพ่อขุนรามคำแหงที่จารึกไว้ว่า......พ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงสร้างสวนสมุนไพรขนาดใหญ่ไว้บนเขาหลวงหรือเขาสรรพต (ปัจจุบันอยู่ในเขตอำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย) เพื่อให้ประชาชนได้เก็บสมุนไพรไปใช้ในยามเจ็บป่วย.....
ในสมัยอยุธยา สมเด็จพระนารายณ์มหาราช มีหลักฐานว่าไทยเคยมีโรงพยาบาลสร้างขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ.๒๒๑๒ มีการเขียนตำราพระโอสถพระนารายณ์ ซึ่งต่อมาได้กลายเป็นตำราต้นแบบสืบเนื่องมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ ในรัชกาลที่ ๑ ได้ทรงรวบรวมและจารึกตำรายาและรูปปั้นฤาษีดัดตนไว้ในบริเวณวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ในรัชกาลที่ ๒ ได้ทรงรวบรวมตำรายาจากที่ต่างๆ เป็นเล่มเดียวกันแล้วตั้งชื่อว่า ตำรายาโรงพระโอสถ ในรัชกาลที่ ๓ ทรงโปรดเกล้าฯให้จารึกตำรายาไว้บนแผ่นหินอ่อนประดับไว้ตามผนังโบสถ์และศาลารายในวัดพระชุพนฯ รัชกาลที่ ๔ เป็นยุคแรกที่นำความรู้แพทย์สมัยใหม่เข้ามาใช้ในราชสำนัก แต่ประชาชนยังคงรักษาแบบพื้นบ้านอยู่ รัชกาลที่ ๕ ทรงโปรดเกล้าฯให้สร้างโรงพยาบาลศิริราช ซึ่งให้มีการรักษาทั้งแบบแผนไทยและแบบตะวันตก จัดพิมพ์ตำราเรียกว่า “ตำราแพทยศาสตร์สังเคราะห์” ในปี พ.ศ.๒๔๕๗ ได้มีการยกเลิกการศึกษาตามแบบแพทย์แผนไทย รัชกาลที่ ๖ ได้ตราพระราชบัญญัติการแพทย์ขึ้นเป็นครั้งแรก พ.ศ. ๒๔๖๖ ทำให้เกิดการแบ่งประเภทของยาในการขอขึ้นทะเบียนเป็นยาแผนปัจจุบันและยาแผนโบราณ
     ในปัจจุบันนี้ กิจการด้านสมุนไพรกำลังได้รับความนิยมกันอย่างแพร่หลาย จากการศึกษาข้อมูลของศูนย์วิจัยกสิกรไทย ๒๕๔๑ พบว่า ประชาชนในกรุงเทพฯ ส่วนใหญ่รู้จักสมุนไพรและยาไทย ร้อยละ ๕๗.๗ เคยพึ่งยาสมุนไพรร้อยละ ๓๑.๖ และใช้สมุนไพรรักษาอาการป่วยเบื้องต้นเป็นประจำร้อยละ ๘๓.๗ นั่นแสดงให้เห็นว่า ปัจจุบันประชาชนหันมาสนใจสมุนไพรกันมากขึ้น นอกจากนี้ จากตัวเลขของกรมเศรษฐกิจพาณิชย์ กระทรวงพาณิชย์ พบว่า ในปี พ.ศ.๒๕๓๙ มีการนำเข้าสมุนไพร คิดเป็นมูลค่า ๓๑๖,๘๘๒,๘๗๘ บาท เพิ่มขึ้นจากปี พ.ศ.๒๕๓๕ คิดเป็นร้อยละ ๕๔.๑๗  สมุนไพรและเครื่องเทศที่นำเข้าส่วนใหญ่  ได้แก่ พริกแห้ง เมล็ดทานตะวัน เมล็ดผักชี และชะเอม ส่วนการส่งออกสมุนไพรและเครื่องเทศ ในปี พ.ศ.๒๕๓๙ มีมูลค่าการส่งออกถึง ๒.๓๕ เท่า จากข้อมูลดังกล่าว จะเห็นได้ว่าไม่ใช่แต่ประชาชนในประเทศที่สนใจใช้สมุนไพร แต่ปัจจุบันประชาชนชาวโลกได้หันมาสนใจผลิตภัณฑ์จากธรรมชาติ ผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรกันมากขึ้น
ข้อเท็จจริงในทางการแพทย์และสาธารณสุขต้องยอมรับ คือการส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรคเป็นสิ่งที่จำเป็นและสำคัญที่สุดทุกวันนี้ประเทศไทยต้องนำเข้าเทคโนโลยีการแพทย์และยาแผนปัจจุบันจากตะวันตกมีมูลค่าสูงถึง ๑.๗ หมื่นล้านบาท (ตัวเลขประมาณการของปี พ.ศ.๒๕๔๔-๒๕๔๕) อันเป็นผลมาจากนิสัยรักความสะดวกสบายของคนไทยทั้งที่ในบรรดา โรคภัยไข้เจ็บนั้นมีเพียงร้อยละ ๓๐ ที่เป็นโรคซับซ้อน ซึ่งต้องพึ่งเทคโนโลยีการแพทย์ชั้นสูง ส่วนอีกร้อยละ ๗๐ ของการ     เจ็บป่วยปัจจุบัน ไม่จำเป็นต้องพึ่งพายาแผนปัจจุบันเพียงแต่แพทย์เป็นผู้ประคับประคองให้คนไข้สามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรม  ปรับตัวต่อต้านโรคให้หายได้เท่านั้น
      จากประเด็นที่สำคัญดังกล่าว มูลนิธิโรงพยาบาล ๕๐ พรรษา มหาวชิราลงกรณ ได้ตระหนักและเล็งเห็นความสำคัญของบทบาทของการแพทย์แผนไทย และสมุนไพรที่จะเข้ามาแก้ปัญหาสุขภาพของประชาชน ได้แก่ การประยุกต์สู่การป้องกัน การส่งเสริมสุขภาพ การรักษาโรค และอาการง่ายๆ ตลอดจนการฟื้นฟูสภาพและการดูแลพระภิกษุ สามเณร และผู้สูงอายุ ซึ่งเป็นแนวทางสอดคล้องกับการปฏิรูประบบสุขภาพในปัจจุบัน
ดังนั้น มูลนิธิโรงพยาบาล ๕๐ พรรษา มหาวชิราลงกรณ จึงได้ร่วมกับจังหวัดอุบลราชธานี และโรงพยาบาล ๕๐ พรรษา มหาวชิราลงกรณ จัดทำโครงการสร้างสถาบันวิจัยและพัฒนาสมุนไพรไทย “เฉลิมพระเกียรติมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา” ขึ้น ณ ที่สาธารณหมู่บ้านกระโสบ ตำบลกระโสบ อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี บนพื้นที่ ๓๒๐ ไร่  เพื่อดำเนินการจัดทำโครงการวิจัยขึ้น เพื่อศึกษาและพัฒนายารักษาโรคจากสมุนไพรไทยที่มีประวัติรักษาโรค โดยสมุนไพรดังกล่าวเกิดจากภูมิปัญญาของชาวบ้าน ซึ่งรู้จักกันดีและนิยมใช้รักษาโรคกันอย่างแพร่หลาย อีกทั้งหาได้ง่ายและราคาถูก แต่ยังขาดข้อมูลและหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ว่า สมุนไพรเหล่านี้ มีผลในการรักษาโรคได้จริงหรือไม่ และมีความปลอดภัยเพียงใด ซึ่งข้อมูลต่างๆ ดังกล่าวคงต้องดำเนินการศึกษาวิจัย และนำมาพัฒนาแปรรูปเป็นยา เพื่อใช้ในการรักษาผู้ป่วยต่อไป